W 2024 roku uchwalono ustawę, która wdraża w Polsce unijną dyrektywę, zwaną Europejskim Aktem o Dostępności. Co zawiera ustawa? Jak wpłynie na dostępność produktów i usług dla osób z niepełnosprawnościami? Czy nakłada obowiązki także na organizacje pozarządowe?
Aby lepiej zrozumieć znaczenie nowych regulacji prawnych, poznajmy historię Katarzyny, niewidomej studentki z miejscowości pod Krakowem. Katarzyna studiuje nauki humanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie ferii postanowiła nadrobić zaległości kulturalne. Zaplanowała wizytę w teatrze i wieczory przed telewizorem z filmami na platformie VOD. Chciała wszystko wcześniej zaplanować: kupić bilety na podmiejską kolejkę do Krakowa, bilety do teatru, dostęp do platformy VOD i zrobić zakupy w krakowskich delikatesach.
Kupując online bilety teatralne, Katarzyna natknęła się na problem – system sprzedaży nie był dostosowany dla osób niewidomych. Udało jej się zarezerwować bilet telefonicznie, ale musiała przyjechać wcześniej do kasy teatru, by go odebrać i opłacić. Niestety, również zakup przez internet biletów na pociąg okazał się niemożliwy z powodu prac serwisowych. Na szczęście, system sprzedaży dostępu do VOD był dostępny i Katarzyna mogła samodzielnie wykupić dostęp.
W dniu spektaklu Katarzyna udała się na stację podmiejskiej kolejki, ale automatyczna kasa biletowa nie była dostosowana do potrzeb osób niewidomych. Musiała poprosić przypadkowo spotkane osoby o pomoc w zakupie biletu. W Krakowie znowu zmuszona była skorzystać z pomocy, aby dowiedzieć się, kiedy przyjedzie tramwaj do teatru, ponieważ głosowa informacja na przystanku była niezrozumiała z powodu hałasu.
W teatrze Katarzyna odebrała zarezerwowany bilet, ale terminal płatności wymagał autoryzacji kodem, którego nie mogła samodzielnie wpisać. Poprosiła o pomoc przy wprowadzeniu kodu i postanowiła jak najszybciej zmienić go w aplikacji bankowej. Spektakl był zachwycający i Katarzyna zadowolona wróciła do domu, robiąc po drodze zakupy. W delikatesach terminal płatności był na tyle dostępny dla osób niewidomych, że mogła z niego samodzielnie skorzystać.
Kolejne wieczory Katarzyna spędziła w domu, oglądając filmy na platformie VOD. Pomagali jej rodzice, ponieważ samodzielne uzyskanie dostępu do platformy było dla niej niemożliwe.
Podsumowując: mimo że Katarzyna jest dorosłą, samodzielną kobietą, nie może na równych prawach korzystać z powszechnie dostępnych usług.
Jej historia pokazuje, jak brak dostępności jednego elementu (produktu lub usługi) może pozbawić osobę z niepełnosprawnością samodzielnego dostępu do usług, które teoretycznie są powszechnie dostępne. Bez dostępnych usług i produktów osoby ze szczególnymi potrzebami, w tym z niepełnosprawnościami, mogą mieć problemy z korzystaniem z usług urzędów, pomocy lekarskiej czy robieniem podstawowych zakupów, co wpływa na ich zdrowie i życie.
O czym jest ustawa?
Być może jednak wkrótce Katarzyna będzie mogła funkcjonować w pełni samodzielnie. Z pomocą nadeszły przepisy, a dokładniej ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze (Dz. U. poz. 731), zwana w dalszej części artykułu ustawą. Określa ona wymagania dotyczące dostępności niektórych produktów i usług oferowanych w Polsce, zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 151, str. 70), zwaną potocznie Europejskim Aktem o Dostępności – w skrócie EAA (od angielskiej nazwy European Accessibility Act).
EAA jest to akt prawny Unii Europejskiej (UE) mający na celu poprawę dostępności produktów i usług dla osób z niepełnosprawnościami.
Główne cele Europejskiego Aktu o Dostępności obejmują:
- Harmonizację przepisów – ujednolicenie przepisów dotyczących dostępności w całej Unii Europejskiej ma ułatwić prowadzenie działalności przedsiębiorcom.
- Zwiększenie dostępności produktów i usług – EAA nakłada obowiązki na producentów, dystrybutorów i dostawców usług, aby ich produkty i usługi były bardziej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Dotyczy to m.in. komputerów, smartfonów, terminali płatniczych, usług bankowych, informacji na temat transportu, usług audiowizualnych oraz e-commerce (motyw 18 Dyrektywy).
- Wzrost konkurencyjności – poprzez standaryzację wymagań dotyczących dostępności przedsiębiorstwa zyskują nowe możliwości rynkowe, a także mogą lepiej dostosować swoje produkty i usługi do potrzeb szerszej grupy konsumenckiej.
- Zwiększenie włączenia społecznego – dzięki lepszej dostępności produktów i usług osoby z niepełnosprawnościami mają większe możliwości uczestniczenia w życiu społecznym i ekonomicznym.
- Zwiększanie świadomości związanej z dostępnością oraz uniwersalnym projektowaniem, zwłaszcza w sektorze prywatnym prowadzącym działalność gospodarczą oraz wśród fizycznych osób konsumenckich.
Europejski Akt o Dostępności jest częścią szerszej strategii UE dotyczącej praw osób z niepełnosprawnościami i wpisuje się w ramy Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, którą ratyfikowała Unia oraz wszystkie kraje członkowskie, w tym Polska.
Jak ustawa określa dostępność?
Dostępność jest kluczowym elementem tworzenia społeczeństwa włączającego, w którym każdy ma równe szanse na uczestnictwo w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym. W kontekście ustawy dostępność odnosi się do obowiązków podmiotów gospodarczych, w tym z sektora publicznego, gwarantujących, że ich produkty i usługi (które są objęte stosowaniem ustawy) będą dostępne dla wszystkich osób konsumenckich, co więcej – zgodnie z określonymi standardami i wymogami prawa.
Dostępność oznacza, że produkt lub usługa są tak zaprojektowane, aby każdy mógł z nich korzystać, niezależnie od swojej sytuacji, na przykład osoby z niepełnosprawnościami.
Ustawa określa dostępność jako właściwość produktu albo usługi umożliwiająca korzystanie z nich zgodnie z ich przeznaczeniem przez osoby ze szczególnymi potrzebami na zasadzie równości z innymi użytkownikami. Ustawa opisuje wymagania dotyczące fizycznej, komunikacyjnej, cyfrowej i kognitywnej dostępności, dostosowane do różnych rodzajów niepełnosprawności.
Ustawa zawiera również delegację dla Prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) do wydania szczegółowych wytycznych dla podmiotów gospodarczych w zakresie zapewniania spełniania wymagań dostępności produktów i usług, oraz delegację dla ministra właściwego ds. polityki regionalnej (obecnie: Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej) do wydania wytycznych oraz narzędzi ułatwiających mikroprzedsiębiorstwom zapewnianie dostępności produktów i usług. Na razie wytyczne takie nie zostały wydane.
Główne elementy dostępności obejmują:
- Fizyczną dostępność, która dotyczy produktów, przestrzeni i obiektów zaprojektowanych w taki sposób, aby osoby z różnymi szczególnymi potrzebami, w tym wynikającymi z niepełnosprawności, mogły z nich korzystać. Przykłady obejmują rampy, szerokie drzwi, odpowiednio rozmieszczone poręcze i dostosowane toalety.
- Cyfrową dostępność, która dotyczy stron internetowych, aplikacji mobilnych i innych technologii cyfrowych zaprojektowanych zgodnie ze standardami dostępności, takimi jak standard (wytyczne) WCAG (Web Content Accessibility Guidelines). Obejmuje ona między innymi możliwość korzystania z czytników ekranu, dostosowanie kontrastu kolorów i zapewnienie dostępności nawigacji klawiaturą.
- Komunikacyjną dostępność, która dotyczy sposobów komunikacji dostępnych dla osób z różnymi szczególnymi potrzebami, w tym wynikającymi z niepełnosprawności, takich jak napisy do filmów, tłumaczenie na język migowy, dokumenty w formatach dostępnych dla osób niewidomych (na przykład brajl) oraz usługi pomocnicze, takie jak asystenci komunikacyjni.
- Kognitywną dostępność, która dotyczy dostosowania produktów i usług do potrzeb osób z trudnościami w uczeniu się, zrozumieniu informacji czy koncentracji. Obejmuje ona prosty i zrozumiały język, czytelne instrukcje i intuicyjne interfejsy użytkownika.
- Dostępność usług, która ma zapewnić, aby usługi były dostępne dla wszystkich osób konsumenckich, w tym osób z niepełnosprawnościami, przez co rozumie się w szczególności: dostosowanie procedur obsługi osób z niepełnosprawnościami, szkolenia personelu w zakresie obsługi tych osób oraz zapewnienie form kontaktu wskazanych przez osobę konsumencką.
Sposoby zapewniania dostępności: uniwersalne projektowanie, racjonalne usprawnienia – na czym polegają i jakie jest ich zastosowanie?
Ustawa określa, że dostępność jest osiągana w pierwszej kolejności przez zastosowanie projektowania uniwersalnego, a w przypadku braku takiej możliwości – przez zastosowanie racjonalnych usprawnień, o których mowa w art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.
- Uniwersalne projektowanie oznacza projektowanie i tworzenie produktów, środowiska, programów i usług, tak aby były dostępne dla jak największej liczby osób w możliwie największym stopniu bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Uniwersalne projektowanie nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób z niepełnosprawnościami, jeżeli jest to potrzebne. Przykłady to regulowane wysokości biurek, intuicyjne interfejsy użytkownika czy budynki z rampami zamiast schodów.
- Racjonalne usprawnienia oznaczają dostosowania lub zmiany, które są wprowadzane w konkretnym przypadku w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami – gdy uniwersalne projektowanie nie jest możliwe lub nie jest wystarczające. Mogą to być na przykład instalacja windy w budynku bez barier, dostosowanie stanowiska pracy dla osoby z niepełnosprawnością lub oferowanie alternatywnych formatów dokumentów.
Podstawowe pojęcia lub definicje związane z relacją osoba konsumencka – podmiot gospodarczy i co z nich wynika?
- Konsument jest to osoba fizyczna, która kupuje produkt lub korzysta z usługi w celach niezwiązanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub z wykonywaniem wolnego zawodu.
- Podmiot gospodarczy – może nim być: producent, upoważniony przedstawiciel, importer, dystrybutor lub usługodawca podlegający obowiązkom określonym w ustawie.
Pojęcie: „konsument” jest na gruncie ustawy autonomiczne, co oznacza, że należy je stosować niezależnie od definicji zawartych w innych aktach prawnych, a w szczególności w Kodeksie cywilnym. Każda osoba, w tym ze szczególnymi potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności, jest konsumentem w rozumieniu ustawy w sytuacji, gdy nabywa produkty lub korzysta z usług w celach niezwiązanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub z wykonywaniem wolnego zawodu. Nie ma przy tym znaczenia, od kogo kupuje te produkty czy usługi, w szczególności nie musi to być przedsiębiorca.
Obowiązki określone w ustawie mają zastosowanie w takim samym stopniu do podmiotów gospodarczych z sektora publicznego (prowadzących działalność gospodarczą, nawet bez zamiaru osiągnięcia zysku, na przykład uczelnie publiczne), jak i do prywatnych podmiotów gospodarczych czy organizacji pozarządowych prowadzących działalność gospodarczą lub działalność statutową odpłatną.
Relacja między osobą konsumencką a podmiotem gospodarczym w kontekście dostępności oznacza, że podmioty gospodarcze mają obowiązek świadczyć dostępne usługi i oferować dostępne produkty (określone w ustawie), która to dostępność jest osiągana przede wszystkim przez zastosowanie projektowania uniwersalnego, a jeśli to niemożliwe, przez stosowanie racjonalnych usprawnień. W praktyce sprowadza się to do obowiązku dostosowania produktów i usługi do potrzeb osób konsumenckich ze szczególnymi potrzebami, w tym z niepełnosprawnościami.
Jakie produkty i usługi są objęte regulacją ustawy?
Ustawa obejmuje produkty i usługi, które są kluczowe dla życia codziennego i społecznego wszystkich osób, ale szczególnie osób z niepełnosprawnościami, w tym:
- Sprzęt komputerowy i systemy operacyjne ogólnego przeznaczenia (komputery osobiste, laptopy, tablety, smartfony itp.)
- Terminale płatnicze i samoobsługowe (bankomaty, biletomaty, automaty biletowe wydające fizyczne bilety zapewniające dostęp do usług, takie jak automaty wydające bilety komunikacyjne, urządzenia wydające bilety kolejkowe w placówkach bankowych, urządzenia do odprawy samoobsługowej i interaktywne terminale samoobsługowe udzielające informacji, w tym interaktywne ekrany informacyjne itp.)
- Konsumenckie urządzenia końcowe, mające interaktywne zdolności obliczeniowe, przewidziane do wykorzystywania głównie przy uzyskiwaniu dostępu do usług łączności elektronicznej lub dostępu do audiowizualnych usług medialnych (routery, access pointy, set-top boxy, modemy itp.)
- Czytniki książek elektronicznych
- Usługi telekomunikacyjne (z wyjątkiem usług transmisji wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług komunikacji maszyna-maszyna)
- Usługi dostępu do audiowizualnych usług medialnych (mogą obejmować strony internetowe, aplikacje internetowe, aplikacje oparte na urządzeniach typu set-top box, aplikacje do pobrania, usługi oparte na urządzeniach mobilnych, w tym aplikacje mobilne oraz powiązane odtwarzacze multimedialne, jak również usługi w zakresie telewizji hybrydowej)
- Usługi bankowości detalicznej (w tym metody identyfikacji, podpisu elektronicznego, usług płatniczych itp.), takie jak: usługi związane z płatnościami, w tym korzystanie z terminali płatniczych, usługi bankowości elektronicznej, takie jak korzystanie z bankowości internetowej i mobilnej, usługi informacyjne, czyli udzielanie informacji o oferowanych produktach i usługach w formie zrozumiałej i dostosowanej do różnych kanałów sensorycznych (np. informacje w postaci tekstowej, dźwiękowej lub wizualnej)
- Usługi transportowe – w zakresie udzielania informacji o usługach transportowych (również na stronach internetowych), w tym informacji o podróży udzielanych w czasie rzeczywistym za pośrednictwem stron internetowych, usług opartych na urządzeniach mobilnych, interaktywnych ekranów informacyjnych i interaktywnych terminali samoobsługowych. Mogą one obejmować informacje o oferowanych przez danego usługodawcę produktach i usługach transportu pasażerskiego, informacje udzielane przed podróżą, informacje udzielane w trakcie podróży i informacje o odwołaniu danej usługi lub o opóźnieniu rozpoczęcia podróży, informacje o cenach i promocjach itp.
- Usługi handlu elektronicznego (usługi e-commerce)
Co to znaczy dostępny produkt?
Ustawa zawiera też dość precyzyjne wymagania dotyczące dostępności produktu, w tym interfejsu użytkownika. Dla przykładu, jeśli produkt umożliwia komunikowanie się, funkcja ta musi być dostępna poprzez więcej niż jeden kanał sensoryczny, obejmując rozwiązania alternatywne dla elementów wizualnych, dźwiękowych, mowy i dotykowych. Rozwiązania alternatywne niezbędne są także, jeśli produkt wykorzystuje kolor czy sygnały dźwiękowe choćby do przekazywania informacji czy wskazania działania, które należy wykonać. Są także odrębne wymogi w stosunku do elementów wizualnych, dźwiękowych, wykorzystywania mowy czy ręcznej obsługi i sterowania.
Zastosowane rozwiązania muszą ograniczać prawdopodobieństwo wywołania ataków epilepsji fotogennej, a tryby pracy nie mogą wymagać wykonywania ruchów o dużym zasięgu lub użycia dużej siły. Co ważne, dostępne muszą być także informacje o produkcie, a więc instrukcja, etykieta czy ostrzeżenia.
Znacząco upraszczając można powiedzieć, że dostępny produkt to taki, który został zaprojektowany i wyprodukowany w sposób umożliwiający natychmiastowe jego użycie przez osoby ze szczególnymi potrzebami, w tym z różnymi niepełnosprawnościami, bez potrzeby dokonania specjalistycznych adaptacji. Oznacza to, że produkt musi spełniać określone wytyczne lub standardy dostępności, takie jak łatwa nawigacja, dostęp alternatywny, czytelne oznaczenia czy kompatybilność z technologiami i narzędziami wspomagającymi.
Co to znaczy dostępna usługa?
Analogicznie można powiedzieć, że dostępna usługa to taka, która jest świadczona w sposób umożliwiający natychmiastowy pełny i równy dostęp dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym z różnymi niepełnosprawnościami. Oznacza to, że usługa musi być dostosowana na przykład poprzez zapewnienie odpowiednich narzędzi komunikacji lub dostępności cyfrowej platform obsługujących usługę.
W ustawie wskazano więc, że oferując i świadcząc usługę należy zapewnić odpowiednią informację za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego, w sposób zapewniający zrozumiałość, w formatach tekstowych umożliwiających wykorzystanie ich w alternatywnej i wspomagającej komunikacji, czcionką o odpowiednim rozmiarze i kroju, z odpowiednim kontrastem oraz odstępami między literami, wierszami i akapitami, z alternatywną prezentacją treści nietekstowych.
Co ważne, ustawa definiuje AAC, tj. wskazaną wyżej alternatywną i wspomagającą komunikację, jako korzystanie z pomocy komunikacyjnych, form i sposobów porozumiewania się rozumianego jako odbieranie i nadawanie komunikatów, w tym w mowie i piśmie, które wspierają, uzupełniają lub zastępują mowę w celu funkcjonalnej komunikacji.
Jakie są uprawnienia osób konsumenckich wynikające z ustawy?
Prócz uprawnień wynikających z innych przepisów, są to:
- Prawo do informacji – osoby konsumenckie mają prawo do otrzymywania jasnych i zrozumiałych informacji o tym, czy i w jakim zakresie produkty i usługi spełniają wymagania dostępności.
- Prawo do skargi: osoby konsumenckie mają prawo zgłaszać skargi dotyczące niezgodności produktów i usług z wymaganiami dostępności. Skargi te mogą być składane do odpowiednich organów nadzoru, które będą monitorować przestrzeganie przepisów ustawy.
- Prawo do reklamacji: osoby konsumenckie mają prawo do reklamacji (zwanej w ustawie skargą) produktów i usług, które nie spełniają wymagań dostępności. Podmioty gospodarcze są zobowiązane do rozpatrzenia reklamacji i, w przypadku jej uznania, do naprawienia niezgodności, wymiany produktu lub obniżenia ceny. Brak dostępności produktu lub usługi w rozumieniu przepisów ustawy umożliwia osobie konsumenckiej skorzystanie z prawa do odstąpienia od umowy w przypadku, gdy nie jest możliwe ich dostosowanie w odpowiednim czasie.
Organy nadzoru rynku i postępowanie kontrolne
Prezes Zarządu PFRON oraz organy nadzoru rynku, a także organy celne są odpowiedzialne za monitorowanie i egzekwowanie przepisów ustawy. Wspomniane organy nadzoru rynku to:
- Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej – w zakresie konsumenckich urządzeń końcowych, terminali, usług telekomunikacyjnych i usług dostępu do audiowizualnych usług medialnych, konsumenckich systemów sprzętu komputerowego ogólnego przeznaczenia i ich systemów operacyjnych, czytników książek elektronicznych i usług rozpowszechniania książek elektronicznych,
- minister właściwy do spraw informatyzacji – w zakresie usług handlu elektronicznego,
- Rzecznik Finansowy – w obszarze bankowości detalicznej,
- wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego – w zakresie usług towarzyszących usługom autobusowego i autokarowego transportu pasażerskiego,
- Prezes Urzędu Transportu Kolejowego – w obszarze usług towarzyszących usługom kolejowego transportu pasażerskiego,
- Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego – w zakresie usług towarzyszących usługom lotniczego transportu pasażerskiego,
- dyrektorzy urzędów morskich w zakresie transportu morskiego i Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej w Bydgoszczy w zakresie transportu wodnego śródlądowego – w obszarze usług towarzyszących usługom wodnego transportu pasażerskiego.
Instytucje te przeprowadzają kontrole podmiotów gospodarczych, sprawdzają zgodność produktów i usług z wymaganiami dostępności oraz podejmują działania w przypadku stwierdzenia naruszeń. Co ważne, organy te mogą również przyjmować skargi bezpośrednio od osób konsumenckich i prowadzić postępowania wyjaśniające.
Sankcje za niezapewnienie dostępności
Podmioty gospodarcze, które nie spełniają wymagań dostępności, mogą podlegać sankcjom administracyjnym, w szczególności mogą zostać na nie nałożone nakazy dostosowania produktów lub usług do wymagań dostępności, kary finansowe oraz czasowe lub stałe zakazy wprowadzania produktów lub usług na rynek.
Jakie obowiązki ustawa nakłada na moją organizację pozarządową?
Organizacje pozarządowe mają obowiązek dostosowania swojej działalności, produktów i usług do wymagań dostępności określonych w ustawie. Dotyczy to w szczególności zapewnienia fizycznej i cyfrowej dostępności oferowanych przez nie produktów i usług.
Jest to oczywiste w przypadku organizacji prowadzących działalność gospodarczą. Dotyczy to także organizacji prowadzących działalność statutową odpłatną. Dla statusu podmiotu gospodarczego wystarczające jest – co do zasady – prowadzenie działalności odpłatnej. I nie ma tu znaczenia, czy jest to „klasyczna” działalność gospodarcza, czy działalność statutowa odpłatna.
Każda organizacja powinna więc dokonać analizy, czy:
- prowadzi działalność gospodarczą lub statutową odpłatną,
- oferuje produkty lub usługi objęte zakresem ustawy (opisanym powyżej).
Jeśli odpowiedź na obydwa pytania jest twierdząca, to dana organizacja podlega pod ustawę i musi zapewnić dostępność swojej oferty zgodnie z jej wymogami.
Jak moja organizacja może promować dostępność (produktów i usług)?
Dostępność to sprawa nas wszystkich. Od niej zależy, jak włączające środowisko i społeczeństwo tworzymy. Czy zapewniamy równe szanse i równy dostęp dla wszystkich? A może skazujemy pewne grupy na wykluczenie i po prostu dyskryminujemy?
Dostępność to zatem kwestia ważna dla wszystkich organizacji pozarządowych, którym powinno przecież zależeć na dobrym świecie dla wszystkich oraz przestrzeganiu praw człowieka.
Jak więc każda organizacja może wspierać dostępność? Najprościej wspierać swoim przykładem i siłą swoich pieniędzy!
Wszystko zaczyna się od drobnych rzeczy i drobnych decyzji:
- Czy organizujemy nasze wydarzenia w dostępnych miejscach?
- Czy nasza strona internetowa jest dostępna?
- Czy w naszych działaniach mogą wziąć udział osoby z niepełnosprawnościami i inne osoby ze szczególnymi potrzebami?
- Czy nasza siedziba (nasze biura) jest dostępna (są dostępne)?
- Czy w naszej organizacji pracują osoby z niepełnosprawnościami?
- Jeśli nie, to czy mogłyby podjąć pracę?
- Czy nasz personel przeszkoliliśmy z tematów dostępności i równych szans osób z niepełnosprawnościami (można szukać takich szkoleń finansowanych ze środków publicznych)?
- Czy jeśli wybieramy się na „służbowy” obiad, to wybieramy dostępny lokal?
- Czy jeśli szukamy obiektu na konferencję czy warsztaty, to wybieramy dostępny?
- Czy wymagamy od naszych kontrahentów zapewniania dostępności w ramach realizacji naszych zamówień?
Jeśli korzystamy ze środków europejskich lub realizujemy zadania zlecone lub powierzane (na przykład w formie grantów na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) albo zamówienia publiczne, to i tak jesteśmy do tego zobowiązani. Jeśli o to nie dbamy, to odcinamy się od środków publicznych lub narażamy się na zwrot grantów.
Dodatkowo, wybierając dostępne miejsca, produkty i usługi, wskazujemy rynkowi, że dostępność się opłaca, jest ważna i wpływa na prowadzenie biznesu. Oprócz tego, edukujemy sektor komercyjny, że jest coś takiego jak dostępność i że jest to rzeczywistość także przedsiębiorców (jak i całego społeczeństwa).
Możemy także działać rzeczniczo w kierunku zapewniania dostępności lub monitorować jej wdrażanie. Najprościej zacząć od edukacji wewnątrz naszej organizacji. Praktycznie każda osoba jest lub czasowo bywa osobą ze szczególnymi potrzebami – jako rodzic, osoba opiekująca się osobami zależnymi, osoba w rekonwalescencji, w trakcie rehabilitacji, osoba starsza, osoba z niepełnosprawnością lub osoba z ciężkim bagażem. Zatem dostępność dotyczy wszystkich.
Świadoma kadra może zacząć dbać o swoje i nasze wspólne prawa – także jako osoby konsumenckie. Można upomnieć się o nie lub skorzystać z postępowania skargowego. Możemy też propagować dostępność na zewnątrz.
Organizacje pozarządowe mogą promować dostępność również poprzez:
- Edukowanie społeczeństwa na temat znaczenia dostępności,
- Organizowanie kampanii informacyjnych i szkoleń dotyczących dostępności oraz projektowania uniwersalnego,
- Aktywizowanie społeczeństwa w zakresie dopominania się o przynależną dostępność (aktywność obywatelska – zachęcanie do aktywnego angażowania się w walkę o swoje prawo do dostępności, także produktów i usług),
- Wspieranie osób konsumenckich w upominaniu się o prawo do dostępności, w tym wspieranie w postępowaniu skargowym,
- Oczekiwanie od władzy publicznej (także samorządów), że będzie nas wspierać w tych działaniach (granty, pozycje w budżecie obywatelskim i „powszechnym”),
- Monitorowanie przestrzegania przepisów ustawy, także współpracę z organami nadzoru,
- Angażowanie się w konsultacje społeczne dotyczące nowych regulacji prawnych związanych z dostępnością,
- Wspieranie i doradzanie podmiotom gospodarczym w zakresie dostosowywania produktów i usług do wymogów ustawy,
- Naleganie na sektor komercyjny, by zapewnił dostępność swojej oferty, nawet wykraczającej poza zakres ustawy – świadomość praw i potrzeb rynku czyni cuda!
- sama będzie wdrażać dostępność w ramach swojej działalności i infrastruktury,
Te działania pomagają zwiększać świadomość na temat dostępności oraz wspierają wdrażanie i przestrzeganie prawa do dostępności w różnych sektorach.
**
mec. Małgorzata Maciantowicz – radca prawny, Fundacja na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami (Fronia), specjalistka z zakresu ochrony danych osobowych, szkolnictwa wyższego, dostępności i niepełnosprawności
Aleksander Waszkielewicz – prezes Fundacji na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami (Fronia), ekspert w zakresie dostępności i niepełnosprawności, członek, ekspert i obserwator komitetów monitorujących Fundusze